Muzeum w Nieborowie i Arkadii oraz Fundacja Trzy Trąby zapraszają do zwiedzania wystawy Sobiescy i Radziwiłłowie. Strażnicy Wizerunku Maryjnego, która prezentowana jest we wnętrzach Pałacu w Nieborowie. 

Obejmuje ona wiele przedmiotów związanych z bitwą wiedeńską 1683 roku oraz  jej najważniejszymi protagonistami po stronie polskiej – rodziną Sobieskich i ich najbliższych krewnych, Radziwiłłów. Oprócz rozmaitych pamiątek prezentowane są przede wszystkim portrety Radziwiłłów ze starej linii nieświeskiej, która wygasła wraz ze śmiercią Dominika w roku 1813. Większość eksponatów jest własnością osób prywatnych i nigdy nie była prezentowana publicznie, wśród nich najcenniejsza pamiątka rodzinna – obraz Matki Boskiej, który pokazywany był jedynie w 1883 i 1983 roku podczas dwóch wystaw w Krakowie upamiętniających okrągłe rocznice wiktorii wiedeńskiej.

 

Według źródeł historycznych obraz ten został znaleziony w 1683 roku podczas odsieczy wiedeńskiej i od razu uznany przez króla Jana III Sobieskiego za symbol zwycięstwa nad armią turecką. Napisy w banderolach trzymanych przez anioły, odnoszące się do imienia króla (In hac Imagine Mariae Victor ero Ioannnes – W tym obrazie Maryi ja Jan będę zwycięzcą) oraz In hac Imagine Mariae Vinces Ioannes – W tym obrazie Maryi zwyciężysz Janie), spotęgowały przeświadczenie Sobieskiego o boskiej opiece. Ten niepozorny wizerunek maryjny, od początku otoczony przez Jana III kultem, był jedną z najcenniejszych zdobyczy, jakie król przywiózł spod Wiednia. 

Po śmierci wnuczki Jana III Sobieskiego, Marii Karoliny de Bouillon w 1740 roku, spuściznę Sobieskich odziedziczył Michał Kazimierz Radziwiłł, zwany Rybeńką, wnuk Katarzyny Sobieskiej, siostry Jana III.

 

Stał się on pierwszym strażnikiem pamięci królewskiego rodu. Zapewne zdawał sobie sprawę z wagi dziedzictwa Żółkiewskich i Sobieskich, które przynosiło Radziwiłłom chwałę, ale też nakładało na nich odpowiedzialność po wymarciu potomków króla Jana III. 

Do najcenniejszych pamiątek odziedziczonych po królu należał obraz Matki Boskiej spod Wiednia. Rybeńko urządził kaplicę dla obrazu w części skrzydła zamku nieświeskiego i przykazał swoim następcom, by modlili się właśnie przed tym wizerunkiem oraz strzegli go bardziej niż jakiegokolwiek innego skarbu. Z czasem zaczęto nazywać obraz Matką Boską Nieświeską lub Radziwiłłowską. Dzieło przetrwało na zamku najazd Rosjan na Nieśwież w czasie, gdy syn Rybeńki, Karol Stanisław, zwany Panie Kochanku, przystąpił do konfederacji barskiej. Przetrwało także, kiedy Rosjanie kolejny raz złupili zamek w roku 1812, po tym jak Dominik Radziwiłł, bratanek Panie Kochanku, wstąpił – będąc poddanym cara – do armii napoleońskiej.

Przez następne stulecie obrazem opiekowały się kolejne pokolenia Radziwiłłów.

W 1939 roku przed niechybnym zniszczeniem obraz uratowała Anna Engelgard, opiekunka dzieci ostatniego ordynata nieświeskiego, Leona Radziwiłła. Po wojnie przywiozła obraz do Warszawy i przekazała go bratanicy Leona, Izabelli Radziwiłłowej, zwanej w rodzinie Balalą. W obecnym pokoleniu strażnikami obrazu są Maria Anna i  Maciej Radziwiłłowie.

 

Niezwykła historia jednego obrazu splata ze sobą wiele wątków historii. Był on symbolem zwycięstwa, relikwią, która przypominała chwalebne czyny przodków, łączyła pokolenia, odnosząc się do prawdziwych i trwałych wartości. Dla społeczeństwa pozbawionego ojczyzny był nadzieją na odzyskanie wolności.

Matka Boska Sobieska, Radziwiłłowska, Nieświeska dla każdego swego „strażnika” miała podobne znaczenie, które nie zmieniło się mimo upływu ponad 300 lat.

 

 

Kurator i autorzy koncepcji:

Monika Antczak

Maciej Radziwiłł

Aleksandra Czarnołęcka

 

Projekt plastyczny:

Elżbieta Bogaczewicz - Biernacka