Inauguracja programu pt. „ Reintrodukcja pasiek pszczoły miodnej"

Z wielką przyjemnością zapraszamy wszystkich miłośników pszczół i miodów na inaugurację programu pt. „ Reintrodukcja pasiek pszczoły miodnej na terenach zabudowy historycznej, sakralnej oraz kulturowej w celu ochrony miejscowych ekosystemów i zwiększenia ich bioróżnorodności”, który realizuje w naszych skromnych progach Fundacja Ziemiaństwa Rzeczpospolitej Polskiej. Nieborów, dnia 03.06.2018 r., godz. 14:00, ogródki francuskie.

PROGRAM REINTRODUKCJI PASIEK PSZCZOŁY MIODNEJ

W ZESPOŁACH ZABUDOWY

HISTORYCZNEJ, SAKRALNEJ I KULTUROWEJ

W CELU OCHRONY MIEJSCOWYCH EKOSYSTEMÓW

I ZWIĘKSZANIA ICH BIORÓŻNORODNOŚCI

I. Wstęp

Bioróżnorodność ekosystemów ma podstawowe znaczenie dla procesu ewolucji oraz trwałości układów podtrzymujących życie w biosferze. Warunkiem koniecznym dla zachowania bioróżnorodności jest utrzymanie odpowiedniej populacji zapylaczy pracujących na rzecz określonych ekosystemów.

Ochrona tej populacji oraz wszelkie starania podejmowane na rzecz jej rozwoju dają najlepszą szansę na zachowanie biologicznej różnorodności ekosystemów. Obecnie populacja owadów zapylających na całym świecie drastycznie kurczy się z powodu zmian klimatycznych i środowiskowych. Ponieważ około 70% roślin występujących w ekosferze ziemskiej wymaga dla zachowania swojego cyklu wegetacyjnego udziału zapylaczy (przede wszystkim pszczół) planowa reintrodukcja tych owadów w ekosystemach będących integralną częścią zespołów zabudowy historycznej, sakralnej i kulturowej jest niezbędna dla zachowania i rozwoju rodzimych gatunków flory i fauny.

Ludzie interesowali się hodowlą i wykorzystaniem pszczół prawie od zarania dziejów. Członkowie społeczeństw pierwotnych nauczyli się podbierać miód z naturalnych gniazd pszczelich, co obrazuje malowidło naskalne sprzed 9 tysięcy lat w grocie Castellone w Hiszpanii. Kultury starożytne wykorzystywały już świadomie pracę pszczół nie tylko ze względu na miód i produkty pochodne, ale również ze względu na polepszanie wydajności upraw roślin dzięki zapylaniu.

Pszczoły są największą i najważniejszą grupą zapylaczy. Niestety, mimo faktu, że światowa produkcja rolna oparta jest o uprawy zależne od zapylania przez pszczoły, ich populacja zmniejsza się stopniowo na całym świecie. W ostatnich latach śmiertelność rodzin pszczelich w Europie wynosiła średnio około 20%; w Polsce straty rodzin pszczelich wynoszą około 17%. Najważniejszymi czynnikami odpowiedzialnymi za pogorszenie stanu zdrowia zapylaczy są globalne zmiany klimatyczne, choroby i pasożyty oraz powszechne praktyki rolnictwa przemysłowego, wywierające bezpośredni wpływ na wiele etapów cyklu życia pszczół.

Pozytywny wpływ na utrzymanie w dobrej kondycji owadów zapylających mają obszary wolne od środków chemicznych i przemysłowej agroprodukcji takie jak uprawy ekologiczne oraz tereny parków i ogrodów. Dzięki zróżnicowaniu siedlisk, mieszane systemy ekologiczne o dużej bioróżnorodności, nie skażone opryskami stosowanymi w masowej produkcji rolnej przyczyniają się do powiększania ilości i jakości niezbędnych pszczołom pożytków kwiatowych.

Ekosystemami szczególnie zależnymi od obecności zapylaczy są ekosystemy otwarte, wielowarstwowe takie jak łąki, parki, ogrody, wrzosowiska. Z uwagi na bogactwo gatunków w ekosystemach otwartych ich zachowanie i wszelka możliwa poprawa ich kondycji są niezbędne.

Ekosystemy otwarte niemal przez cały sezon zapewniają odpowiednią ilość nektaru i pyłku dla zapylaczy, stąd właśnie w tych środowiskach należy reintrodukować pszczoły miodne. Brak zapylaczy oznacza bowiem poważne osłabienie i zagrożenie dla funkcjonowania tych ekosystemów.

Reintrodukcja rodzin pszczelich w ekosystemach roślinnych będących integralną częścią zespołów zabudowy historycznej, sakralnej i kulturowej jest szansą na znaczące zwiększenie ilości i jakości populacji pszczoły miodnej w tych ekosystemach oraz zoptymalizowanie biologicznych czynników prawidłowego ich rozwoju.

II. Cele programu

1. Zapewnienie stabilnego rozwoju bioróżnorodności otwartych ekosystemów roślinnych będących integralną częścią zespołów zabudowy historycznej, sakralnej i kulturowej poprzez reintorodukcję na ich terenach pszczoły miodnej w formie zorganizowanych zespołów rodzin pszczelich (pasiek).
2. Prace badawcze w wytypowanych kluczowych siedliskach w celu opracowania najskuteczniejszego modelu adaptacji reintrodukowanych rodzin.
3. Prace badawcze nad wieloletnim rozwojem rodzin pszczelich i ich wpływem na rozwój i jakość bioróżnorodności w oparciu o miejscowe zasoby roślinne.
4. Propagowanie wiedzy o owadach zapylających i znaczeniu ich roli biologicznej dla otaczającego człowieka ekosystemu.
5. Propagowanie wiedzy o historii bartnictwa i pszczelarstwa.

III. Bartnictwo i pszczelarstwo - rys historyczny

Pierwsze wzmianki o gospodarce pszczelej na ziemiach polskich występują w piśmiennictwie datowanym na V wiek p.n.e. O pszczołach i ich związkach z plemionami Słowian można znaleźć informacje już w pismach greckiego historyka Herodota. Opisując kraje słowiańskie wspomina o hodowanych tam pszczołach i niezrównanych miodach, również pitnych.

Bartnictwo pierwotnie skupione było na pozyskiwaniu produktów pszczelich pochodzących od pszczół dzikich. Miód i wosk pszczeli stanowiły powszechnie stosowany środek płatniczy. Zapisy w pierwszych pisanych kodeksach praw ustanawianych przez monarchów na ziemiach polskich dowodzą, że gospodarka bartnicza była jedną z najbardziej istotnych gałęzi gospodarki.

Wkrótce pszczoły zaczęto cenić nie tylko za dostarczanie produktów pszczelich; wosku – niezbędnego do wytwarzania świec oraz miodu będącego bardzo cennym towarem służącym do bezpośredniego spożycia, wykorzystywanym do sporządzania medykamentów oraz zdrowotnych kordiałów, będącym naturalnym konserwantem oraz produktem do wytwarzania słynnego na świat miodu pitnego, ale również za ogromną pomoc w gospodarce uprawnej.

Zapisy z dawnych przekazów historycznych niezbicie wskazują, że właśnie miód, w tym również pitny był zawsze ściśle związany i kojarzony z krainą Lecha.

Ibrahim ibn Jakub, wschodni podróżnik pisze w X wieku w swych kronikach o obfitości mięsa, miodu i roli ornej w kraju Mieszka, zwracając szczególną uwagę na napoje – miód i wino. Również z zapisków innych kronikarzy – Thietmara i Galla Anonima – wynika, że pszczelarstwo i bartnictwo na terenach Polski miało niebagatelne znaczenie, jako że miód i wosk były używane jako środek płatniczy.

Informacje jak istotne było bartnictwo czerpać można również z zapisów o regalach bartnych i zwolnieniach dóbr szlacheckich z tzw. regali bartnych. W specjalnych księgach bartnych zapisywano obrót barciami, a także występowanie bractw bartnych, na których czele stał starosta bartny.

Jak ważnym elementem gospodarki było bartnictwo świadczy fakt, że przepisy bartne znalazły się w pierwszych polskich kodeksach prawa wydanych przez Kazimierza Wielkiego.

Druga połowa XVII wieku, to okres w którym bartnictwo ustępuje na rzecz przydomowej hodowli pszczół. Dzięki rozwojowi prasy i piśmiennictwa coraz szerzej były publikowane opracowania z dziedziny pszczelarstwa i pszczelnictwa.

O powszechności pszczelarstwa wśród szlachty polskiej pisał Kazimierz Lipski na początku swojego podręcznika pszczelarskiego: „nie było dworu w kraju naszym, któryby nie posiadał mniejszej lub większej pasieki, to też nie było stołu, gdzieby nie podawano plastrów lub miodów, i miodu własnego sycenia”.

Wraz z wybuchem II wojny światowej, sytuacja pszczelarstwa uległa znacznemu pogorszeniu. Pomimo, że pszczelarstwo było jedną z dziedzin życia społecznego, która nie została zakazana przez okupanta, w trakcie trwania działań wojennych, zniszczono większość pasiek, oraz struktury organizacyjne towarzystw pszczelarskich.

Po II wojnie światowej całkowicie zmieniła się struktura społeczno-gospodarcza, co spowodowało zniknięcie z krajobrazu Polski pasiek związanych dotychczas z obiektami zabudowy historycznej, sakralnej i kulturowej. Powołano w Warszawie Centralny Związek Pszczelarski, następnie zaś w jego miejsce powstał działający do dziś Polski Związek Pszczelarski, który jest federacją ponad 60 instytucji i organizacji pszczelarskich i pszczelniczych.

Szacuje się, że na terenie kraju aktywnie zajmuje się pszczelarstwem i pasiekami około 65.000 pszczelarzy opiekujących się 1.500.000 rodzin pszczelich, a roczna produkcja krajowego miodu przekracza 24.000 ton.

Reintrodukcja rodzin pszczelich w ekosystemach roślinnych będących integralną częścią zespołów zabudowy historycznej, sakralnej i kulturowej oparta będzie o współpracę z wiodącymi polskimi hodowcami pszczół, którzy zostaną zaproszeni do współpracy przy programie po konsultacji i rekomendacji Wojewódzkich Związków Pszczelarskich.

IV. Organizacja polskiego pszczelarskiego środowiska naukowego

Początek prac naukowych związanych z pszczelarstwem i pszczelnictwem w Polsce przypada na okres od około połowy XIX wieku. Na przełomie XIX i XX wieku nastąpił dynamiczny rozwój organizacji pszczelarskich, mających za zadanie wspierać pszczelarzy w działaniu oraz dbać o rozwój jakościowy pszczelarstwa i pszczelnictwa w kraju. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku powołano Naczelny Związek Towarzystw Pszczelniczych, który działał pod egidą Ministerstwa Rolnictwa.

Obecnie w Polsce studia wyższe oraz prace naukowe i badawcze z zakresu pszczelarstwa, pszczelnictwa i wykorzystania produktów pszczelich prowadzone są w licznych ośrodkach naukowych i badawczych.

Reintrodukcja rodzin pszczelich w ekosystemach roślinnych będących integralną częścią zespołów zabudowy historycznej, sakralnej i kulturowej oparta będzie o współpracę z wiodącymi polskimi ośrodkami naukowymi, w tym w szczególności z Pracownią Pszczelnictwa Szkoły Głównej Gospodarki Wiejskiej w Warszawie.

Nadzór merytoryczny nad programem będą sprawować Pani dr hab. Beata Madras, prof. SGGW, Kierownik Pracowni Pszczelnictwa oraz Pan dr Jakub Gąbka, Adiunkt Pracowni Pszczelnictwa SGGW.

V. Reintrodukcja pszczoły miodnej w zespołach zabudowy historycznej, sakralnej i kulturowej - lokalizacje

Rintrodukcja rodzin pszczelich w ekosystemach roślinnych będących integralną częścią zespołów zabudowy historycznej, sakralnej i kulturowej oparta będzie o właściwy dobór genetyczny materiału hodowlanego, który zostanie starannie wyselekcjonowany przez najlepszych hodowców matek pszczelich przy współpracy wiodących polskich ośrodków naukowych.

Rodziny pszczele dla prawidłowego funkcjonowania, pracy, rozmnażania oraz ogólnego dobrostanu wymagają lokacji usytuowanej w niewielkiej odległości od roślin miododajnych. Najlepszym miejscem usytuowania pasieki jest teren obfitujący w różnorodny stały pożytek, co minimalizuje konieczność przewożenia uli w trakcie trwania sezonu i poprawia stabilność i komfort pszczelich rodzin.

Parki i ogrody usytuowane przy obiektach zabudowy historycznej, sakralnej i kulturowej stanowią idealne środowisko dla reintrodukcji pasiek pszczoły miodnej. Zazwyczaj obfitują w zróżnicowaną roślinność miododajną, gdzie mnogość roślin kwitnących i nektarujących gwarantuje zróżnicowany pożytek przez większą część okresu aktywności pszczół. Ponadto na terenach przy powyższych obiektach występuje znikome ryzyko oprysków – szeroko stosowanych na terenach uprawnych, które częstokroć są dla pszczół zabójcze i mogą powodować wymieranie całych pszczelich rodzin i pasiek. Równocześnie parki i ogrody są bardzo wskazanymi lokacjami zimowania pszczół, gdzie ule wraz z mieszkającymi w nich rodzinami pszczelimi są bezpieczne od niepożądanych ingerencji zewnętrznych.

We wskazanych w projekcie obiektach docelowych lokalizacji populacja pszczoły miodnej nie występuje (bądź występuje w ilościach marginalnych). Wdrożenie programu spowoduje jakościową zmianę populacji zapylaczy funkcjonujących w ramach konkretnego ekosystemu roślinnego będącego integralną częścią danego zespołu zabudowy historycznej, sakralnej lub kulturowej.

W wyniku wdrożenia programu reintrodukcji pszczoły miodnej nastąpią wymierne korzyści dla lokalnych ekosystemów, również towarzyszących. Roślinność poddana naturalnemu zapylaniu w każdym kolejnym roku będzie silniejsza. Owoce i nasiona roślin zapylonych przez pszczoły zyskają na jakości i odporności, co w kolejnych latach będzie gwarantowało coraz lepsze pożytki dla pszczół miodnych oraz coraz bardziej wzmożoną bioróżnorodność i coraz wyższą odporność danego ekosystemu. Nastąpi powiększenie i umocnienie występujących lokalnie naturalnych gatunków roślinności, a w ich wyniku wzrost bioróżnorodności flory i fauny na danym terenie.

VI. Proces reintodukcji

Obiekty i roślinność

Zanim we wskazanym obiekcie pszczoły zostaną reintrodukowane, każdy z wybranych ekosystemów zostanie starannie zbadany przez pszczelarzy.

Dla każdego z nich zostanie utworzony program takiego rozmieszczenia rodzin pszczelich, by mogły najskuteczniej działać dla poprawienia bioróżnorodności. Kształtując plan rozlokowania rodzin pszczelich na terenie każdego ze wskazanych obiektów, uwzględniona zostanie charakterystyka lokalnej flory i fauny oraz jej rozmieszczenie na terenie obiektu. Istotnym czynnikiem będzie też zasięg skutecznego lotu pszczoły, tak by pożytki znajdowały się w odpowiedniej odległości od uli.

Poprzez badanie lokalnej flory będzie możliwe wskazanie optymalnej ilość rodzin pszczelich dla dostosowania ilości zapylaczy dla potrzeb roślinności w obiekcie.

Charakterystyka roślinności obiektu pod względem okresów kwitnienia, rozproszenia oraz obfitości nektarowania będzie miała znaczenie przy doborze pszczół.

Pszczoły

Ustalając lokalizacje rozmieszczenia rodzin pszczelich zostanie starannie uwzględnione również przeznaczenie obiektu, oraz sposób jego wykorzystania przez ludzi. W obiektach będą umieszczane starannie wyselekcjonowane gatunki pszczół, hodowane i rozmnażane z uwagi na spokojny i łagodny charakter oraz zdolność zgodnej i bezpiecznej koegzystencji z ludźmi.

Rodziny pszczele będą ponadto dobierane do określonych typów pożytków ze względu na stałość bądź zmienność, różnorodność i rozproszenie roślin kwitnących i nektarujących. By zintensyfikować działanie wspierające lokalny ekosystem pszczoły będą dobierane również pod względem takich cech jak łatwość wyszukiwania nowych pożytków, wydajność pracy na pożytkach stałych, czy umiejętność dostosowywania się do zmiennych pożytków.

Edukacja

Oprócz uli użytkowych w obiektach umieszczone zostaną ule figuralne, kłody bartne oraz kuszki. Będą one elementem ścieżek edukacyjnych mających na celu zapoznanie zwiedzających z historią bartnictwa i pszczelarstwa.

Ważnym elementem programu będzie również edukacja na temat poprawienia bioróżnorodności i zapewnienia stabilnego dobrostanu lokalnych ekosystemów przez zapylacze, a w szczególności pszczoły miodne. Zwiększanie świadomości społecznej na temat niezwykle istotnej roli jaką odgrywają pszczoły, a także zapoznanie zwiedzających z historią bartnictwa i pszczelarstwa. Działania edukacyjne w ramach programu opartego na badaniach naukowców i bogatym dorobku polskich pszczelarzy pozwolą na rzetelne przekazywanie wiedzy opracowanej przez osoby kompetentne, posiadające dorobek naukowy i osiągnięcia w dziedzinie pszczelarstwa i pszczelnictwa. Będzie to element wyróżniający program i poszczególne jego projekty spośród podobnych inicjatyw edukacyjno-społecznych.

Badania

Reintrodukcja pasiek pszczoły miodnej w zespołach zabudowy historycznej, sakralnej i kulturowej, a także długotrwałość całego projektu, umożliwi przeprowadzenie naukowych badań porównawczych, dotyczących parametrów jakościowych i ilościowych, jak też interdyscyplinarnych badań dotyczących wpływu reintrodukcji pszczoły miodnej na określony ekosystem

Możliwe będzie również prowadzenie rozległych badań z zakresu porównania różnych parametrów produktów pszczelich, takich jak: jakość, stopień  zanieczyszczenia, trwałość itp. w porównaniu do analogicznych parametrów produktów pszczelich uzyskiwanych z terenów rolniczych, miejskich i leśnych.

VII. Lokacje pilotażowe

Wdrożenie projektu reintrodukcji pszczół w zespołach zabudowy historycznej, sakralnej i kulturowej zostanie rozpoczęte od wybranych lokalizacji pilotażowych, w których prace zostaną rozpoczęte na początku sezonu w 2018 roku.

Doświadczenia zebrane w pierwszym roku wdrażania programu, zostaną wykorzystane do doskonalenia założeń technicznych, biologicznych i naukowych poszczególnych elementów projektu celem opracowania najefektywniejszych metod reintrodukcji rodzin pszczelich w kolejnych lokalizacjach.